BBB-ers moeten fietsen (of lopen) na 1 mei
Tekst: Wereldhuis Mediagroep
Amsterdam, 20 april 2017
‘Echt, ik weet niet hoe ik het moet gaan oplossen,’ zegt Yimar uit Ethiopië. ‘Ik kan niets anders bedenken dan lopen van BBB-Walborg naar het Wereldhuis en weer terug. Ik pieker er al weken over. Ik heb zelfs geen goede schoenen. Het geeft me veel extra stress.’
Op 1 mei is het afgelopen met de gratis OV-weekkaarten die de gemeente Amsterdam uitdeelt aan bewoners van de twee nachtopvangplaatsen in de stad: De Walborg in Buitenveldert en de Schuitenhuisstraat in Osdorp. In plaats van een OV-kaart, kunnen de cliënten een fiets lenen. Het fietsenplan is bedacht door HVO-Querido, beheerder van de BBB’s
Wereldhuisbezoekers tijdens de lunch
‘We hebben geen keus. We moeten bezuinigen op het BBB-budget van dit jaar omdat de regering in Den Haag niet langer meebetaald aan de opvang. ‘ Aldus Anne Klerks, programma manager ongedocumenteerden van de gemeente Amsterdam. ‘Een bezuinigingsalternatief hebben we niet. De OV-kaarten kosten €260.000 op jaarbasis. Het fietsenplan kost €60.000. Daarmee slaan we een grote slag.’
Yimar is slechts één van heel veel BBB-cliënten die 1 mei vreest. ‘Ik durf niet te fietsen als gevolg van een trauma dat ik heb opgelopen in mijn jeugd in Ethiopië,’ zegt ze bedrukt.
‘Ik ben geboren in het Tosa gebergte in Ethiopië, vlak bij een rivier. Bij onze school was een mannetje dat fietsen verhuurde aan mensen die naar de rivier wilden. Ik was ongeveer 11 en samen met mijn broer van 13 en zijn vriendje besloten we een fiets te huren voor 50 cent. Gewoon voor de lol, we wilden niet speciaal ergens heen fietsen. Mijn broers vriendje heette Melaku. Zijn gezicht staat me nog altijd heel scherp voor ogen.
Een vrachtwagen met oplegger kwam ons tegemoet op de weg waar we fietsten. Melaku fietste voorop. Hij sloeg links-af toen de vrachtwagen hem was gepasseerd. Hij zag niet dat er aanhanger achter zat. Hij werd voor onze ogen gegrepen door de aanhanger en was op slag dood.
Ik ben heel erg ziek geweest daarna. Ik kon de beelden van hoe hij onder de oplegger kwam niet uit mijn hoofd krijgen. En de herinneringen van alles wat er daarna gebeurde: zijn ouders die naar de plek van het ongeluk kwamen. Nog steeds heb ik last van die verschrikkelijke gebeurtenis.
Ik heb nooit meer een fiets aangeraakt nadat dit gebeurd was, tot ik in het AZC in Alkmaar terecht kwam. Het centrum was ver van waar we verbleven. Ik besloot dat ik me over mijn angst heen moest zetten en moest proberen weer te gaan fietsen. Maar ik kreeg flash-backs en het lukte gewoon niet…’
‘Ik slaap in de nachtopvang in de Schuitenhuisstraat. Ik kan heel goed fietsen.,’ zegt Allen uit Bosnië. ‘Maar het is gewoon een feit dat de BBB veel te ver van ongeveer álles vandaan ligt. Ik weet ook niet hoe ik me zonder OV-kaart ga redden.’
‘Ik zal me waarschijnlijk gedwongen zien hele dagen rond de Walborg te blijven hangen,’ voegt een derde persoon toe. ‘Of misschien op zoek te gaan naar een andere slaapplaats in de stad en weg te gaan uit de BBB.’
Aan de randen van de stad
BBB Schuitenhuisstraat
Het was burgemeester Eberhart van der Laan die begin 2015 in een wellicht wat ondoordachte opwelling riep dat ‘iedereen wat hem betreft een OV-kaartje kon krijgen’ om zich van en naar de nachtopvang in Osdorp te begeven. Dit om de kritiek te smoren dat de toen net nieuw geopende BBB in de Schuitenhuisstraat, totaal onbereikbaar was voor een doelgroep die geen geld had voor de tram.
BBB De Walborg
De Schuitenhuisstraat, vlakbij het eindpunt van lijn 17, grenst aan Badhoevedorp. ‘Ik doe er op de fiets ongeveer 35 minuten over om van daar naar de Dam te rijden,’ zegt Allen. ‘Als je moet lopen, kost het je, schat ik, een uur of twee.’
De tweede BBB in Amsterdam, de Walborg, grenst aan Amstelveen. Beide Bed-Bad-Brood instellingen bevinden zich dus aan randen van de stad.
‘Luxe’
De OV-weekkaart is uitgegroeid tot de enige ‘luxe’ die BBB-cliënten hebben. ‘Ik weet dat er mensen zijn die af en toe hun weekkaart verkopen omdat ze geld nodig hebben voor iets,’ zegt Yimar. ‘Dan zegt de BBB-leiding: jullie hebben die kaarten dus niet nodig. Maar dat vind ik onterecht. Ze hebben geen idee wat het betekent om helemaal geen geld te hebben. Om bijvoorbeeld geen ondergoed of een doosje paracetamol te kunnen kopen als je dat nodig hebt. Ik heb mijn OV-kaart ook wel eens verkocht. Daarom weet ik dat het ruim een uur en twintig minuten lopen is van de Walborg naar het Wereldhuis.’
‘De OV-kaart is ons kaartje naar de rest van de wereld,’ stelt Mikaheel uit Nigeria. ‘Naar het Wereldhuis, onze dokters, advocaten, Nederlandse les of gewoon onze vrienden. Echt, ik houd van fietsen, maar niet altijd; niet als ik me niet goed voel of als het heel slecht weer is. Een ander mens kan dan besluiten thuis te blijven of de tram nemen. Wij hebben die vrijheid niet.’
Op de vraag of de gemeente überhaupt heeft nagedacht om de noodzakelijke besparing op een andere manier te verwezenlijken, zegt Anne Klerks: ‘Nee. Want fietsen is goed voor mensen. Het is gezond en geeft vrijheid. Het geeft de mensen ook de vrijheid om bijvoorbeeld met mooi weer de stad uit te gaan.’
Druk en gevaarlijk
‘Ik veronderstel dat als de mensen goede fietsen krijgen, met voor- en achterlicht en twee solide sloten, fietsen ook voor ongedocumenteerden goed en gezond kan zijn,’ zegt pastor Cor Ofman van het Wereldhuis. ‘Veel mensen die hier komen verblijven ’s nachts in één van de twee BBB’s. Sommigen zijn prima fietsers, maar anderen hebben van hun leven nog nooit op zo’n ding gezeten. HVO zegt dat ze iedereen fietsles gaan geven, maar dan nog is het daarna geen kwestie van eenvoudig ‘opstappen en doortrappen’. Ik denk dat ze dat ernstig onderschatten. Amsterdam is een drukke en gevaarlijke stad om in te fietsen, ook voor ervaren fietsers. En Amsterdammers zien elke dag hoe onhandig toeristen zich in het centrum op de fiets door het verkeer bewegen.’
‘Het gebeurde twee jaar geleden. Ik woonde indertijd in het ‘Vluchtgebouw’ van de We Are Here groep, tegenover het Lucas-Andreas ziekenhuis in Amsterdam Nieuw-West. Ik had Nederlandse les van het ASKV, elke dinsdag- en donderdagavond. Ik had geen geld voor de tram, dus ik besloot met de fiets te gaan. Het was ongeveer 20 minuten rijden, hadden mensen me verteld.
Ik had drie maanden eerder, ook bij het ASKV, een fietscursus gevolgd. Ik voelde me niet onzeker. Ik fietste met mijn vriendin die ook drie maanden daarvoor had leren fietsen.
Het gebeurde razend snel: op een of andere manier reed ze van achter tegen me aan. We vielen allebei en ik smakte met mijn gezicht op de grond. Mijn hele gezicht zat onder het bloed en ik voelde dat ik mijn voortanden had gebroken. Omdat ik niet verzekerd was had ik geen andere keus dan ze allemaal te laten trekken. Het was afschuwelijk. Ik durfde niemand mijn gezicht te laten zien en heb drie maanden met een sjaal voor mijn mond gelopen.
Dankzij dokter Co heb ik uiteindelijk bij de studententandartsen van de VU een prothese gekregen. Maar ik durf niet meer te fietsen.’
Niet alleen het gebrek aan fiets- en verkeerservaring vindt Ofman zorgelijk. Bezoekers van het Wereldhuis hebben veel meer fysieke en psychische problemen dan de gemiddelde Nederlander. ‘Iedereen hier heeft forse stressklachten door de situatie waarin ze verkeren. Haast iedereen heeft slaap- en concentratieproblemen. Mensen lijden aan PTSS en het medicijngebruik is hoog. Vooral ook het gebruik van medicijnen die de alertheid beïnvloeden. HVO Querido duidelijk heeft duidelijk gezegd dat ‘dispensatie’, toch een OV-kaart dus, alleen in ‘exceptionele gevallen’ zal worden verstrekt. Zij geven daarbij het voorbeeld van een ‘gebroken been’. Een gebroken been is natuurlijk heel zichtbaar. Al die psychische problemen veel minder. En voor zover ik heb begrepen gaat HVO zelf bepalen wie er wel of niet ‘fit genoeg’ is om te fietsen.’
Leenfietsen op de Walborg wachten op 1 mei
‘Wild idee’
Verder hebben ongedocumenteerden natuurlijk geen ziektekostenverzekering. Ze hebben dan wel recht op ‘medische noodhulp’, maar bijvoorbeeld niet op verpleegdagen in een ziekenhuis of toegang tot een revalidatiecentrum of een fysiotherapeut.
Ofman: ‘Wat mij betreft is het fietsplan van HVO vooral een ‘wild idee’ dat veel vragen oproept. En dan zeg ik: zij zijn er toch niet om de gemeente te behagen? Hun eerste verantwoordelijkheid ligt bij zorg voor hun mensen. En als de gemeente zegt dat er geen alternatieven te bedenken zijn voor bezuinigingen op het BBB-budget, gaan bij mij de wenkbrauwen omhoog. Ik kan er namelijk zo een aantal opnoemen: het budget voor de beveiliging is bijna een miljoen euro. Er zijn heel veel manieren denkbaar om daar op te bezuinigen. En waarom kunnen ze de mensen niet een klein persoonlijk budget geven en ze zelf laten koken? Kunnen die dure kant-en-klaar maaltijden de deur uit.’
Proefproject
De OV-kaart was de oplossing van burgemeester van der Laan voor het bereikbaarheidsprobleem van BBB’s aan de randen van de stad. De bereikbaarheid, wordt opnieuw een probleem, als het fietsenplan van HVO niet van de grond komt. In 2016 draaide HVO al een proefproject met 50 fietsen. Gemeenteambtenaar Anne Klerks: ‘Ik heb gehoord dat het geen succes was; dat er nauwelijks iemand gebruik maakte van de fietsen. Hopelijk wordt dat nu anders.’
Een HVO-woordvoerder ontkent overigens dat het proefproject geen succes was: ‘Het was een positief experiment. De cliënten leerden veel sneller dan we hadden verwacht.’ Op de vraag hoe HVO zal omgaan met mensen die niet durven of willen fietsen en de hele dag in de buurt van de BBB’s rond gaan hangen, zegt hij: ‘Als buurtbewoners gaan klagen en de politie bellen dan zullen we de cliënten met die klachten confronteren. De regels zeggen nu eenmaal dat het cliënten niet is toegestaan overdag in de buurt van de BBB-faciliteiten verblijven.’ HVO-Querido gaat in de tussentijd mensen fiets- en verkeerslessen aanbieden. ‘Lessen op maat,’ zegt de woordvoerder. ‘Als iemand langer wil oefenen of om extra aandacht vraagt, dan krijgt die persoon meer tijd.’
