Tekst: Jonneke van Wierst

(Amsterdam, 25 september 2015)

Hij verblijft op dit moment in de Oosterburgh, aan het Robert Kochplantsoen, een van de 24-uurs opvanglocaties voor ongedocumenteerden die de gemeente Amsterdam financiert, volgens het nieuwe ‘Programma Vreemdelingen’. Het is voor het eerst, zegt Raymond, dat hij in Nederland een eigen bed en eigen kamertje heeft. De uiterst sobere opvang wordt gerund door het Leger des Heils. ‘We verblijven hier tijdelijk,’ zegt iemand bij de receptie.

Het gebouw is uitgewoond, de muren kaal, het zeil op de vloer wordt gedweild. Beneden is een gemeenschappelijke ruimte. Er staat een tv aan. Het lijkt uitgestorven, maar er is toch iemand: een man die met zijn rug naar de tv roerloos met zijn hoofd op een tafel ligt, tussen wat dozen met gezelschapsspelletjes. Raymond praat liever op zijn eigen kamer.

Raymond werd 52 jaar geleden geboren in Accra, de hoofdstad van Ghana. Hij kwam helemaal alleen te staan toen hij zes was. Wat hij over zichzelf zegt, lijkt in tegenstelling tot wat hij uitstraalt: ‘Ik heb er moeite mee diepgaande relaties met mensen aan te gaan. Ik heb te veel te maken gehad met geweld en slechte mensen. Ik houd in mijn hart altijd afstand en vertrouw eigenlijk niemand. Het is me nooit gelukt ergens een thuis te vinden. Ik had graag een gezin gesticht, maar het is me niet gelukt. Ik ben alleen op de wereld.’ Raymond heeft een warme, maar tegelijk intens verdrietige uitstraling.

Op zijn twaalfde vertrok hij uit Ghana, in de hoop daarmee bepaalde trauma’s achter zich te laten. ‘In Nigeria spraken ze ook Engels, dat was de reden waarom ik daarheen ging.’
Maar Nigeria stond niet open voor buitenlanders. ‘Als je geen Nigeriaan bent en er geen familie hebt, kom je nergens tussen. Je hebt geen gelijke rechten. Je kunt geen huis huren of een zaak starten. Je wordt regelmatig gechanteerd en afgeperst, ook door de politie. In Lagos zag ik Europeanen en rijke Nigerianen die hun kinderen in Europa op school deden. Over Europa werd gezegd dat iedereen er gelijk was. Europa was het paradijs. Het is een sprookje dat in stand wordt gehouden door de mensenhandelaars. Er wordt heel veel geld aan verdiend.
Ik spaarde 2000 dollar en liet me een vrachtschip binnensmokkelen. Nu ben ik hier al 21 jaar. Illegaal.’

Dit jaar, van januari tot juni, zat Raymond vijf maanden in vreemdelingendetentie, in DC Zeist. Hij werd vrijgelaten omdat de rechter oordeelde dat de DT&V zijn uitzetting naar Ghana in die maanden ‘niet voortvarend ter hand had genomen’. Na vijf maanden was er nog niets substantieels ondernomen om zijn uitzetting te realiseren. Dit terwijl de IND beschikt over het nummer van het Ghanese paspoort dat hij in 2011 aan de immigratiedienst toonde toen hij een poging ondernam legaal verblijf in Nederland te krijgen.

Nadat de huisarts hem vertelde in 2009 dat hij Plaveiselcelcarcinoom, een vorm van huidkanker had, duurde het enige tijd voordat hij een chirurg vond die hem wilde opereren. ‘Overal liep ik op tegen het feit dat ik niet verzekerd was. De wond werd steeds groter en ze moesten uiteindelijk een flink stuk uit mijn been snijden. Bovendien bleek dat de kanker was uitgezaaid naar de lymfklieren in mijn rechterlies.’ Het gat in zijn been werd dicht gemaakt met een stuk huid dat ze wegnamen van zijn bil. Veel te vroeg werd hij vervolgens uit het ziekenhuis ontslagen. ‘Ik kreeg overal ontstekingen. Het was een puinhoop. Ik had heel veel pijn.’

De chirurg in het OLVG die hem in 2009 uiteindelijk had geopereerd, opereerde hem in 2011 nogmaals omdat toen werd vastgesteld dat de kanker ook in de lymfklieren van zijn linkerlies zat. Hij had aan zijn eerste operatie fors oedeem in –vooral- zijn rechterbeen overgehouden. Nu heeft hij ernstige oedeemklachten in beide benen en zijn hele onderlichaam. ‘Ik weet me vaak geen raad met mijn eigen lichaam. Ik kan absoluut niet zonder steunkousen. Ik had één paar, maar daar was de rek uit en zaten gaten in.’

Het was in januari 2015 voor het eerst dat Raymond in Nederland tegen de politie opliep en in detentie terecht kwam. ‘Ik heb mijzelf in Afrika het kappersvak eigen gemaakt. Ik hielp een weekend in de kapsalon van een kennis in de Bijlmer om geld te verdienen voor nieuwe steunkousen. Toen kwam de arbeidsinspectie langs. Ik heb altijd kleine baantjes overal gehad om aan geld te komen voor eten. Nooit iets verkeerds gedaan, nooit andere mensen benadeeld.’

In december 2014 was een verontrustende vlek op zijn long gezien tijdens een halfjaarlijkse controle in het OLVG. ‘Ik maakte me heel veel zorgen om mijn gezondheid. En toen werd ik dus in de gevangenis in Zeist gezet en vertelden ze me elke week dat ze me gingen uitzetten naar Ghana. Ik was doodsbang om naar Ghana te worden teruggestuurd. Ik heb geen familie en ken daar niemand en kan er nooit de medische zorg krijgen die ik nodig heb. Mijn oedeem verergert ontzettend bij warm weer; Ghana heeft een tropisch klimaat. Ik wil daar niet sterven aan de kant van de weg. Ik dacht er over een eind aan mijn leven te maken.’

In maart 2015 werd hij vanuit Zeist met twee bewakers en handboeien om naar het OLVG in Amsterdam gebracht voor een nieuwe scan. ‘Mijn behandelaar was bloednerveus door die bewakers. Ik wilde hem graag uitleggen dat ik geen crimineel was, maar hoe doe je dat in die situatie? Ik voelde me verschrikkelijk en vreesde daarbij de mogelijkheid dat de vlek op mijn long groter was geworden. De bewakers gaven me geen enkele privacy, stonden pal om me heen in dat kleine behandelkamertje. Toen ik me uitkleedde en ze mijn littekens en zwellingen zagen, zag ik ze terugdeinzen. Het was heel vernederend.’

Op de scan was de vlek niet meer te zien, maar de behandelaar die anders altijd de tijd nam om hem de scans te laten zien, deed dat deze keer niet. ‘Hij zei slechts dat het ‘goed’ was, maar de onrust bleef in mijn hoofd en mijn lichaam zitten. Ook omdat ik in detentie plotseling een onverklaarbare, heftige pijn in mijn schouder kreeg. Eerst zat die pijn rechts, nu links. De dokter weet niet wat het is. Ik slik dagelijks nogal wat pijnstillers om alles dragelijk te houden.’

Tijdens zijn detentie startte zijn advocaat een Artikel 64 procedure voor –tijdelijk- verblijf in Nederland op medische gronden. Maar het verzoek werd afgewezen. ‘Toen ik in juni plotseling werd vrijgelaten en de straat weer op moest ben ik naar het Wereldhuis van de Diaconie gegaan, in de hoop dat ze iets voor me konden doen. Ik ben taai en sterk, dat weet ik van mezelf, maar op dat moment kon ik het niet meer alleen. Nu, sinds een maand, heb ik deze kamer hier. Het is hier rustig en ik heb mijn eigen bed en 35 euro in de week om eten en andere noodzakelijke dingen te kopen. Mijn grootste probleem nu is dat ik in de gevangenis heel erg last heb gekregen van nachtmerries en herbelevingen van een reeks gruwelijke dingen die me in mijn leven zijn overkomen. Ik heb moeite daarover te praten omdat ik daarmee meer emoties bij mezelf oproep dan ik op dit moment aan kan. Ik heb via de GGD een verwijzing gekregen voor traumatherapie bij Equator en daar ben ik blij mee. Ik hoop heel erg dat ze me van mijn nachtmerries kunnen afhelpen.’

Of Raymond nog lang kan blijven in de 24-uurs opvang van de gemeente Amsterdam is onduidelijk. De gemeente heeft maar 35 plaatsen voor ‘kwetsbare’ ongedocumenteerden en stelt als voorwaarde voor de 24-uurs opvang dat mensen bereid zijn mee te werken aan een ‘oplossing voor hun situatie’. Hieronder wordt nadrukkelijk ook terugkeer naar het land van herkomst verstaan.

Als Raymond niet mag blijven omdat zijn juridische mogelijkheden om in Nederland rechtmatig verblijf te verkrijgen zijn uitgeput en terugkeer naar Ghana voor hem zelf geen optie blijft, kan hij zich in principe melden voor de BBB-opvang. Hij zal daar geen privacy hebben en geen mogelijkheid overdag te rusten. Hij zal weer aangewezen zijn op het leven op straat en het risico lopen opnieuw in detentie te komen om alsnog te worden uitgezet.

Voor december heeft Raymond voorlopig een afspraak staan voor een nieuwe CT-scan in het OLVG.

(1) niet zijn echte naam.